Ο Φιλελληνισμός αποτελεί ένα κίνημα που αναπτύχθηκε κατά τον 19οαιώνα και έχει κύριο γνώρισμα τα φιλικά αισθήματα προς την Ελλάδα πουπηγάζουν κυρίως από θαυμασμό για τη χώρα και τους Έλληνες, Ο φιλελληνισμός εκδηλώθηκε με πολλές μορφές, όπως με την αποστολή στρατιωτικής βοήθειας, με τον εθελοντισμό, με κείμενα στον τύπο υπέρ του αγώνα, με έργα τέχνης που στόχο είχαν να ευαισθητοποιήσουν την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη κ.ά.
ΟΦιλελληνισμόςκαθιερώθηκεστηννεοελληνικήγραμματολογία ως όρος στα μέσα του 19ουαι., και προσδιόριζε τηνυποστήριξη και την προάσπιση των ελληνικώνθέσεων κατά την ελληνική επανάσταση. Δεν πρόκειται για όρο που διέπεται από σταθερότητακαθώςδιαφοροποιείται ανάλογα με την εκάστοτε ιστορική συγκυρία ή την ιδεολογική σκοπιά. Σε κάθε περίπτωση, οφιλελληνισμόςτον19οαιώνααποκρυσταλλώνεται και λαμβάνειπιοσυγκεκριμένη μορφήμε τονξεσηκωμό των Ελλήνων έναντι στους Τούρκους. Παράλληλα με την συμπάθεια και τον θαυμασμό για τους απογόνους των αρχαίων Ελλήνων υπήρξε και οενθουσιασμόςπουαρύεται απότηνδίκαιηδιεκδίκησητηςελευθερίας ενός λαού, ο οποίος από τα αρχαία χρόνια στις αξίες του πρότασσε τηνελευθερία ως το ύψιστο αγαθό. «Αυτή η πράξη λοιπόν πήρε νέες, μεγαλύτερες διαστάσειςστα μάτια των καταπιεσμένων λαών ή ορισμένων κοινωνικών ομάδων που έβλεπαν στονελληνικόαγώνα την έκφραση των δικών τους προβλημάτων».
Ποιοι ήταν οι φιλέλληνες και ποια η συνεισφορά τους;
Η προσφορά των Φιλελλήνων στην ελληνική Επανάσταση ήταν ποικίλη. Περισσότεροι από 1.200 Ευρωπαίοι (Γερμανοί, Γάλλοι, Ιταλοί, Πολωνοί, Ελβετοί, Άγγλοι) συμμετείχαν ενεργά στον ένοπλο αγώνα, παίρνοντας μέρος σε μάχες εναντίον των Τούρκων. Παράλληλα οργανώθηκαν διάφορες Φιλελληνικές Επιτροπές σε μεγάλες πόλεις του εξωτερικού. Σκοπό της ίδρυσης τους ήταν ενίσχυση των Ελλήνων τόσο με υλικά μέσα (χρήματα, τρόφιμα και πολεμοφόδια) όσο και με την ηθική τους υποστήριξη. Μέσα από δημοσιεύσεις σε έντυπα και εφημερίδες, καλλιτεχνικά έργα και συναυλίες στήριζαν ηθικά τους Έλληνες που αγωνίζονταν για την ελευθερία τους. Ανάμεσα στους Φιλέλληνες υπήρξαν ρομαντικοί ιδεαλιστές κυρίως φοιτητές, λάτρεις της αρχαίας Ελλάδας, πολιτικοί, πρώην στρατιωτικοί και επαναστάτες που διώκονταν για τη δράση τους, όπως ο κόμης Σανταρόζα από την Ιταλία. Ακόμη στους φιλέλληνες συγκαταλέγονταν μέλη εκπαιδευτικών ή θρησκευτικών ιδρυμάτων, έμποροι και τραπεζίτες, οι οποίο ανέπτυξαν πλούσια δράση.
Τα κομιτάτα και οι επιτροπές των φιλελλήνων
Η ενθουσιώδης δράση των φοιτητών οδήγησε στην σύσταση, από το 1821, Φιλελληνικών Επιτροπών (Κομιτάτων) στην Ελβετία και τη Γερμανία. Στόχος τους ήταν -μεταξύ άλλων- η περίθαλψη Ελλήνων προσφύγων. Πρωτοστάτες υπήρξαν πανεπιστημιακοί καθηγητές που αρθρογραφούσαν υπέρ της Επανάστασης, όπως ο Κρουγκ αλλά και τραπεζίτες, όπως ο οικονομολόγος Ι. Εϋνάρδο, ο οποίος μετέπειτα συμμετείχε στην ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας.
Η πρώτη αποστολή Φιλελλήνων έφτασε στην επαναστατημένη Ελλάδα τον Ιούνιο του 1821 με έξοδα του Δημήτριου Υψηλάντη και η δεύτερη δύο μήνες αργότερα με επικεφαλής τον Τόμας Γκόρντον, εύπορο αξιωματικό του βρετανικού στρατού. Εξαιτίας όμως της έλλειψης συντονισμού μεταξύ των εθελοντών και των Ελλήνων αγωνιστών, το πρώτο Τάγμα των Φιλελλήνων συγκροτήθηκε το Μάιο του 1822. Υιοθετώντας τους γαλλικούς στρατιωτικούς κανονισμούς, το τάγμα αυτό συμμετείχε στη μάχη στο χωρίο Πέτα της Άρτας, όπου διαλύθηκε και υπέστη τεράστιες απώλειες.
Δύο χρόνια αργότερα, παρόμοιες επιτροπές ιδρύθηκαν στη Γαλλία και την Αγγλία, το Βέλγιο και την Ολλανδία. Μέλη των επιτροπών αυτών ήταν μεταξύ άλλων και γνωστοί Φιλέλληνες, όπως ο Γάλλος συγγραφέας Βίκτωρ Ουγκώ και ο Άγγλος ποιητής λόρδος Μπάιρον, ο οποίος επισκέφθηκε το Μεσολόγγι στα τέλη του 1823. Στην Αμερική το φιλελληνικό ενδιαφέρον περιορίστηκε κυρίως στη συγκέντρωση και αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας, ενώ ο πρόεδρος της Μονρόε το 1822 με διάγγελμα του υποστήριξε τον αγώνα των Ελλήνων.
Οι φιλέλληνες καλλιτέχνες
Μέσα από τα έργα τέχνης, του κινήματος του Φιλελληνισμού, οι καλλιτέχνες εξέφραζαν την έμπρακτη υποστήριξη τους αγώνα των επαναστατημένων Ελλήνων. Σύμφωνα με την ιστορικό τέχνης, Δρ. Φανή Μαρία Τσιγκάκου «Ο εικαστικός φιλελληνισμός έφερε στο προσκήνιο μια πλούσια παραγωγή έργων, φιλοτεχνημένων από ρομαντικούς Ευρωπαίους καλλιτέχνες, Γάλλους, Άγγλους, Ιταλούς, Γερμανούς. Ο πιο γνωστός φιλέλληνας καλλιτέχνης είναι ο Eugene Delacroix, ο οποίος εμπνεύστηκε από τα ποιήματα του Byron και φιλοτέχνησε εμβληματικά έργα, τα οποία θεωρήθηκαν μάλιστα φιλελληνικά μανιφέστα. Η φιλελληνική θεματολογία περιλαμβάνει ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα, καθώς και εικόνες από τα δεινά του πολέμου που υπέστη ο άμαχος πληθυσμός. Οι φιλέλληνες καλλιτέχνες παρουσίαζαν στα έργα τους καθημερινές σκηνές από τη ζωή των Ελλήνων αγωνιστών, μάχες σε εξέλιξη μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, καθώς και άλλα ιστορικά γεγονότα. Απεικόνιζαν, επίσης προσωπογραφίες απλών ανθρώπων αλλά και ηρώων.
Οι φιλέλληνες καλλιτέχνες προέρχονταν κυρίως από τη Γαλλία, Αγγλία, Ιταλία και Γερμανία. Θαύμαζαν τον ελληνικό πολιτισμό και στήριξαν με τη δράση τους την Ελληνική Επανάσταση του 1821 για ανεξαρτησία. Πολλοί ήταν οι γνωστοί καλλιτέχνες της εποχής, που ενίσχυσαν τους επαναστατημένους αγωνιστές της Ελλάδας μέσα από τα έργα τους, παρέχοντάς τους ηθική υποστήριξη, ενώ επηρέασαν την κοινή γνώμη και τις κυβερνήσεις της Ευρώπης για να επέμβουν για να αποκαταστήσουν την εθνική κυριαρχία των Ελλήνων. Περισσότερες πληροφορίες για τα έργα των φιλελλήνων καλλιτεχνών μπορείτε να βρείτε στην κατηγορία Πίνακες φιλελλήνων.
19ος αιώνας μέσα: Ο Φιλελληνισμός καθιερώθηκε στην νεοελληνική γραμματολογία ως όρος.
Μάιος 1821: Η είδηση για την Ελληνική επανάσταση φτάνει στην Ευρώπη
1821: Η πρώτη αποστολή Φιλελλήνων έφτασε στην επαναστατημένη Ελλάδα τον Ιούνιο του 1821 με έξοδα του Δημήτριου Υψηλάντη.
1822: Ιούλιος: τάγμα φιλελλήνων στο οποίο συμμετείχαν ξένοι εθελοντές αποδεκατίζεται στο χωρίο Πέτα.
1823: το φιλελληνικό κίνημα οργανώνεται συστηματικά σε Ευρώπη και Αμερική με στόχο την ηθική και πρακτική στήριξη των επαναστατημένων Ελλήνων. Ιδρύονται φιλελληνικές επιτροπές σε διάφορες χώρες.
1824 Μάιος: πεθαίνει ο γνωστός φιλέλληνας λόρδος Byron
1926 :O Delacroix στέλνει τέσσερις πίνακες με φιλελληνικό θέμα στην αίθουσα τέχνης Lebrun. Iδρύεται Φιλελληνική επιτροπή στη Στοκχόλμη.-
2008 Απρίλιος: Η 19η Απριλίου, ημέρα θανάτου του Λόρδου Βύρωνα, καθιερώθηκε με το Προεδρικό Διάταγμα 130/2008 (ΦΕΚ 191/Α/19.9.2008) ως Ημέρα Φιλελληνισμού.
ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΝ ΟΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ;
ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΑΝ ΤΟΝ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟ (ΕΚΠ. ΒΙΝΤΕΟ)
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΚΑΙ ΟΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ ΖΩΓΡΑΦΟΙ
Ερωτήσεις για συζήτηση και προβληματισμό
Πιστεύετε ότι θα ήταν διαφορετική η έκβαση του Ελληνικού Αγώνα χωρίς τη δημιουργική δράση των φιλελλήνων καλλιτεχνών; Αιτιολογήστε την απάντηση σας.
Ποια θεωρείτε ότι ήταν η συνεισφορά τους στον αγώνα;
Νομίζετε ότι υπάρχουν σήμερα φιλέλληνες; Πώς τους φαντάζεστε; Ποιοι θεωρείτε ότι μπορεί να είναι και ποιος ο ρόλος τους;
Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι τα φιλελληνικά έργα αντικατοπτρίζουν την ιστορική αλήθεια και κατά πόσο είχαν στοχεύσεις π.χ. ιδεολογικές, πολιτικές κτλ; Μπορείτε να σκεφτείτε κάποιες από αυτές;